Shqiptarё urime festat e Nёntorit duke kujtuar Skёnderbenё

Shkruan: Jakup Krasniqi

– “E gjithë bota po çuditej nga fuqitë e Turqisë, që kaq shpesh e kishte tronditur Europën dhe Azinë, dhe po thyhej nga një provincë e vogël; një shembull mjaft i çuditshëm, se si cilësitë dhe zotësitë e një njeriu të vetëm, të një vendi të vogël mund ta bënin. Murati e vuri re tani se çfarë rëndësie kishte fakti që Skënderbeu ishte armiku i tij, ndaj dhe vendosi ta drejtonte luftën në një mënyrë tjetër, që s’e kishte bërë më parë, dhe krijoi idenë se me personin e Skënderbeut, ai kishte të bënte me të gjithë krishterimin dhe njëkohësisht Persinë, në mënyrë që të mos ishte e nevojshme vetëm të krijonte një ushtri të madhe, por edhe ta drejtonte atë vetë” shkruante dijetari danez Ludvig Holberg (1684-1754) pёr Skёnderbenё.

Skënderbe, Mbret i Shqipërisë, emri i pavdekshëm, i denjë për t’u shenjtëruar në tempullin e kujtesës

Pas pushtimit osman të Shqipërisë, në fillim të shekullit XVI, pas Marin Barletit, në Europë fillon epoka e tretë e Skënderbeut dhe mbajtja gjallë e frymës çlirimtare skënderbegiane. Ndoshta Skënderbeu për tre shekuj sikur u harrua në Shqipëri, por jo nga shqiptarët e ditur, të cilët me veprat e tyre në gjuhën latine, e bënë Skënderbeun pjesë të pandashme të Shqipërisë e të Europës.

Sigurisht që në ato vite e shekuj, Skënderbeu i duhej Europës dhe europianëve për edukimin patriotik, dhe aso kohe evropianët shëmbëlltyrë të patriotizmit kishin Gjergj Kastriotin Skënderbeun. Dhe atyre askush as dje e as sot nuk u thotë pse e përdorët Skënderbeun për edukimin patriotik e liridashës. Por europianët Skënderbeun nuk ua lanë vetëm humanistëve shqiptarë. Ata do të shkruajnë edhe vepra të tjera për Heroin e Europës së krishterë. S’ka dyshim që, vepra që gjatë atyre viteve përjetoi më së shumti botime e ribotime, ishte vepra e Marin Barletit për historinë e Skënderbeut, për princin e epirotëve, Gjergj Kastriotin.

Në Europë, nga mendje të ndritura tё saj u vlerësua lart vepra luftarake e Skënderbeut, e në mënyrë të veçantë u vlerësua strategjia ushtarake e Gjergj Kastriotit Skënderbeut. Njerëz të artit e të shkencës që u morën me jetën e veprën e Skënderbeut, mes të tjerëve ishin gjermani Jakob Philipp Fallmerayer , danezi Ludvig Holberg (1684-1754), malazezi nga Budva, Stephan Zannoëich e shumë e shumë të tjerë, që kanë folur e shkruar dhe që nuk janë objekt i këtij libri. Por përkundër kësaj, e shoh me interes, që lexuesit shqiptar t’i sjell disa aksentë të danezit Ludvig Holberg dhe të gjermanit, J. Ph. Fallmerayer. I pari, shkrimtar i shekullit XVII-XVIII, shkroi veprën “Skënderbeu”, nga vëllimi “Historia e heronjve”, në të cilin u botua shkrimi për Skënderbeun.

Shkrimtari e mbyll shkrimin e tij me këtë konstatim: “Skënderbeu ishte luftëtari, prijësi dhe njëkohësisht heroi më i madh në histori.51” I dyti, historian i gjysmës së shekullit XIX (kur shkruan veprën, më saktë artikujt për ilirët (1857), flet shqiptarët (1860) dhe Skënderbeun (1861). Le të ndjekim radhën e autorëve. Shkrimtari dhe historiani danez, të dhënat që jep në librin e tij për lexuesit danezë për Skënderbeun, pa dyshim që i ka nga Barleti ynë. Ai shkruan: “Pasi Gjergji mësoi në fëmijërinë e tij me një shpejtësi të admirueshme shkenca dhe gjuhë të ndryshme, pikërisht turqisht, arabisht, greqisht, italisht dhe ilirisht; dhe kur erdhi pak më shumë në moshë, la të kuptojë se kishte dëshirë të madhe për të mësuar edhe ushtrimet ushtarake, dhe kështu i dha Sulltanit sinjale të tilla, saqë ai e bëri menjëherë Sanxhak, titull ky që ka vlerë thuajse të barabartë me një Pasha. Në moshën 19- vjeçare ai ndoqi luftën në Azi, dhe pas një kohe të shkurtër, atij iu dha komanda e një ushtrie; nga ku ai provoi të tregonte një guxim e kurajë të tillë, saqë emri i tij u bë i njohur anembanë”.

Po për këtë gjë, Falmerayer thotë: “Skënderbeu shkruante dhe fliste rrjedhshëm turqisht dhe greqisht dhe si një iç-ogllan (djalë fisnik që shërbente dhe mësonte në Oborr – N. N), i parapëlqyer i Zotërisë së Madh, e pati mësuar me gramatikë edhe arabishten e vjetër, me qëllim që të lexonte në origjinal kodin e Islamit”. Më pas autori, duke përshkruar vetitë fizike dhe intelektin e Skënderbeut, shkruan: “Shtatin e lartë dhe simetrinë e mrekullueshme të trupit, mençurinë e natyrshme, vështrimin e shpejtë dhe pjekurinë e parakohshme, mendjemprehtësinë dhe vendosmërinë e më të madhit dhe më të famshmit nga të gjithëshqiptarët”. Të dy citimet e mësipërme, përveç të veçantave të tyre, plotësojnë njëri-tjetrin dhe që të dy së bashku i ofrojnë lexuesit europian të veçantat e dallueshme të Kastriotit, jo vetëm në mesin e shqiptarëve. Këto dhe shumëçka tjetër, që aso kohe thuhej e shkruhej për Skënderbeun në Europë edhe nga autorë të tjerë, e bënin Heroin tonë një shembull të veçantë edukimi patriotik në Europë.

Citimet e këtyre autorëve përmbysin të dhënat e disa autorëve, shqiptarë e të huaj, që mbivlerësimin e Skënderbeut ua lënë vetëm vlerësimeve shqiptare pas Luftës së Dytë Botërore ose pas Luftës Nacional-Çlirimtare. Autorët e përmendur nuk hezitojnë në njërën anë, ta vlerësojnë luftën e shqiptarëve të udhëhequr nga Skënderbeu dhe të habiten me përgjumjen e vendeve europiane të kohës. Fillimisht po sjellim një citat nga danezi, i cili për këtë çështje shkruan: “E gjithë bota po çuditej nga fuqitë e Turqisë, që kaq shpesh e kishte tronditur Europën dhe Azinë, dhe po thyhej nga një provincë e vogël; një shembull mjaft i çuditshëm, se si cilësitë dhe zotësitë e një njeriu të vetëm, të një vendi të vogël mund ta bënin. Murati e vuri re tani se çfarë rëndësie kishte fakti që Skënderbeu ishte armiku i tij, ndaj dhe vendosi ta drejtonte luftën në një mënyrë tjetër, që s’e kishte bërë më parë, dhe krijoi idenë se me personin e Skënderbeut, ai kishte të bënte me të gjithë krishterimin dhe njëkohësisht Persinë, në mënyrë që të mos ishte e nevojshme vetëm të krijonte një ushtri të madhe, por edhe ta drejtonte atë vetë.

Prandaj u bënë përgatitje të mëdha dhe bërthama e të gjithë luftëtarëve turq, që Europa dhe Azia mund të sillnin, duhej të pajisej për të përmbysur një provincë të vogël, që ai më përpara, me vetëm një lëvizje koke e kish mbajtur nën sundim. I gjithë kristianizmi u tremb nga lëvizjet që bëheshin. Vetëm Skënderbeu, që rrinte ashtu i vetëm, nuk u tremb, por u bë gati si ai që përgatitet të fitojë, dhe bëri një rezistencë të ashpër”. Ja pse vende e popuj të Europës për shekuj me radhë e nderuan dhe e respektuan Skënderbeun, si shembullin më të spikatur patriotik, që do t’u shërbente për çlirimin dhe krijimin e shteteve kombëtare në Europë.

A ka si të thuhet më bukur, sesa e ka thënë shkrimtari e aristokrati danez në shekullin XVIII: “I gjithë kristianizmi u tremb nga lëvizjet që bëheshin (nga Perandoria Osmane – J. K.). Vetëm Skënderbeu, që rrinte ashtu i vetëm, nuk u tremb, por u bë gati si ai që përgatitet të fitojë, dhe bëri një rezistencë të ashpër”. Rezistenca e shqiptarëve ishte e tillë, sa e çoi sulltanin e madh osman drejt vdekjes. Ndërsa Skënderbeut i dha një fitore madhështore. Prandaj mendjet e ndritura europiane e vlerësuan Skënderbeun dhe luftën e kapedanëve dhe ushtarëve kryetrima të Arbërisë. Nëse kështu shkruanin shkrimtarë e shkencëtarë europianë, pse të mos shkruanin dhe ta vlerësoni, madje dhe të bënin garë, shkrimtarë, shkencëtarë e artistë të ndryshëm shqiptarë të gjysmës së dytë të shekullit XX për Heroin e popullit të tyre? Madje kjo garë duhet të bëhet edhe sot. Nuk ka dyshim, se një verbëri e madhe ka përfshirë një kategori shqiptarësh dhe jo vetëm të politikës, por gjithsesi të yshtur e në ndonjë rast të imponuar nga politika e mbrapshtë e tranzicionit “demokratik”. Një mendim të përafërm me danezin e ka edhe gjermani J. Ph. Fallmerayer, pas një shekulli.

Ky i fundit shkruan për rezistencën shqiptare: “Shqipëria ishte vatra dhe pak a shumë qendra, në të cilën përqendrohej protesta e armatosur e krishterimit europian, kundër madhështisë së osmanëve, e cila kërcënonte të gjitha ekzistenca politike. Dhe atë që Perëndimi nuk mundi ta arrinte me forcat e veta në Maricë (1362), në Kosovë (1389), në Nikopojë (1396), në Varnë (1444), shpresonte të arrinte tani me aq sa mundej një dorë të huaj. Skënderbeu ishte Kapiteni i Përgjithshëm i të krishterëve kundër turqizmit”.

Sipas Fallmerayerit, kishte edhe ndonjë shtet europian, që për 25 vitet e luftimeve të Skënderbeut kishte dhënë vetëm dy lajme. Ai thotë: “Për njëzet e pesë vjet Skënderbeu e mbajti pezull fatin e kontinentit ilirik dhe nga kjo epokë e shkëlqyer e shqiptarëve dhe e udhëheqësit të tyre të madh, Franca na jep vetëm dy njoftime të thjeshta, nga të cilat i pari bën fjalë për mundjen e Skënderbeut nga Mehmeti II më 1466 dhe (gabimisht) si të zënë rob, kurse i dyti përmban të vetmen datë të drejtë të vdekjes së tij”. Kjo ishte Europa e kohës, e ndarë, e përçarë dhe inatçore, si dhe e paaftë për të mbrojtur europianët e Gadishullit Ilirik. Është interesante se, edhe pse autorët kanë një distancë kohore njëshekullore, për shqiptarët dhe Europën e kohës kanë të njëjtin vlerësim.

Vepra e Marin Barletit shënon një botim në gjuhën frënge, pas botimit në gjermanisht (1533) nga Jacques de Lavardin (1576). Për francezin, Gjergj Kastrioti Skënderbeu është emër i pavdekshëm dhe i shenjtëruar në tempullin e kujtesës. Për lexuesin shqipfolës po sjellim një pjesë nga parathënia e librit në gjuhën franceze. “Dohasni këtu një Princ fetar, zemërbardhë, luftarak, të armatosur, me besë e zell të pabesueshëm, një ushtar besnik, unanim, i bindur. Do vëreni një bindje aq të përkryer të disiplinës ushtarake, sa fitoret e papërfillshme dhe bëmat e të tjerëve do t’ju duken më pak të denja për adhurim. Është këtu jeta e Gjergj Kastriotit, i mbiquajtur nga turqit Skënderbe, Mbret i Shqipërisë, emri i pavdekshëm i të cilit është i denjë, pa kurrfarë kundërshtimi, për t’u shenjtëruar në tempullin e kujtesës, përmbi, rastësisht, të gjithë të tjerët të rekomanduar kalorës e kampionë të Jezu Krishtit, prej tij gjallëruar në do vise të Levantit përballë sektit të Mehmetit, ku ai, më se një herë, ka shfaqur krejt cilësitë dhe prerogativat e lëvdueshme, sikurse janë besimi, forca, zhdërvjelltësia trupore, shkathtësia mendore dhe praktikimi i armëve, zbatuar me një këmbëngulje aq të pazakontë, sa bëmat e tij i tejkaluan meritueshëm, mund të thuhet, vetë misionet e paracaktuara; dhe prej tyre, unë nxora e mora, sipas historisë së vërtetë, shkrime nga ata që kanë folur, në mënyrë të veçantë nga Marin Barleci, prift, lindur në Skutari të Shqipërisë, që mendova ta kem si ekzemplar e patron kryesor, si autor që njihet për shumë zotësi e vërtetësi, për shumë seriozitet e gojëtari, dhe që meriton vend ndër historianët latinë më në zë të shekujve të shkuar.” Citimi është goxha i gjatë, por ka vlera të shumta historike e vlerësuese, si për Kryeheroin tonë, ashtu edhe për historianin e parë shqiptar, Marin Barleti, që pa dyshim me plot meritë, radhitet si historian i nivelit të lartë dhe i krahasueshëm me ata grekë e latinë. /©kabllogrami/

 

Lexo edhe

Ky website përdor cookies për të përmirësuar përvojën tuaj. Ne do të supozojmë se jeni në rregull me këtë, por mund të zgjedhni nëse dëshironi. Pranoj Lexo më shumë